Evolutie van de dans (vervolg)
- Van de middeleeuwen tot 1500
De dodendans
Ondanks de afwijzing van de kerk ontstond er in de middeleeuwen een bijzonder verschijnsel: de dodendans. Deze dodendansen vonden vaak plaats op het kerkhof, waar men als een soort bezwering een woeste dans uitvoerde op de graven.
Tenslotte trokken de dansers de kerk binnen, waar zij dan tot rust kwamen. Deze dansers leken bij hun dans in extase en buiten zinnen.
Zij dansten niet alleen, maar maakten ook onbetamelijke gebaren en zongen even onbetamelijke liederen. Naast deze dodendansen ontstonden er ook vormen van dansextase (de zgn. dansmanie) die niets te maken hadden met kerkhoven of religie. Deze dansmanie was een soort groepshysterie, die vaak onder invloed van alcohol, nog enigszins terug te zien is in het hedendaagse carnaval.
Dansen wordt een feest
Vanaf de middeleeuwen danst men meer en meer voor eigen vermaak. In tegenstelling tot de vroegere rituele dansen in grote groepen heeft nu elke (strikt afgescheiden) klasse haar eigen dansvorm. Er zijn hofdansen voor de adel, boerendansen en dansen van werklieden. Wie goed kan dansen, heeft een hoog maatschappelijk aanzien (Barbier & Westra, 1997). Uit de verschillende dansvormen ontwikkelden zich de dansvormen die nu nog gekend zijn: de boerendansen evolueerden naar de volks-en folkoredansen, de dansen van de werklieden legden de basis van de gezelschapsdansen en de dansen van de edellieden ontwikkelden zich tot theaterdans.
Minstrelen maakten vaak een dans als onderbreking van hun zang en potsenmakerijen. Dans was bij het gewone volk spontaan, niet aan regels of voorschriften onderhevig.
Zo was de rondedans in die kringen erg populair : in een lange ketting van mannen en vrouwen die elkaar bij de hand hielden danste men in een open of gesloten cirkel of in een lange rij.
Na de kruistochten (1095-1294) ontstaat er een andere houding ten aanzien van de dans. Men komt door de kruistochten in aanraking met de Arabische cultuur, waardoor het culturele leven een hoge vlucht krijgt.
Daarnaast veranderde de positie van de vrouw: dat heeft te maken met de ontwikkeling van de hoofse liefde, waarin de vrouw als zeer bijzonder beschouwd wordt, en het heeft anderzijds te maken met de Mariaverering.
De vrouw verliest hierdoor echter wel aan zelfstandigheid. Dat uit zich ook in de dans, waar de volksere dansvormen, plaats maken voor het dansen in paren, waarbij de vrouw geleid wordt. Ook de ontwikkelingen aan het hof zijn daarbij van invloed geweest : de dans heeft zich met name in de cultuur van het hof ontwikkeld. Aan het hof werden vaak grote diners gegeven, die door intermezzi onderbroken werden door muziek en dans.
Om de organisatie en regie van dergelijke bals goed te laten verlopen wordt er een dansmeester aangesteld: deze beschrijven hun dansen in bundels, met behulp van een notatiesysteem dat gebaseerd is op een lettercode (afgeleid van de naam van een pas).
Hofdansen zijn voortgekomen uit volksdansen en geven uitdrukking aan het streven naar een verfijnde levensstijl door de edelen.
In zekere zin aapte de adel het boerenvolk na, alleen op een meer hoofse en verfijnde manier.
Aan de hoven in Bourgondië (1384–1482) en Italië werden toen al grootse feesten gehouden. De “danse basse” of in het Italiaans de ‘Bassadanza’, was een dans met zeer hoofs karakter. In de omschrijvingen van deze dans vinden we:
– De dansers moeten een goede maat- en ritmegevoel hebben;
– Ze moeten de verschillende danspassen goed kunnen onthouden;
– Men moet een goed ruimtelijk gevoel hebben om de passen uit te voeren.
Wat de beweging zelf betreft, moest men gelijkmatig op de tenen omhoog kunnen rijzen, en weer voorzichtig op de hielen neer kunnen dalen. Ze worden o.a. beschreven door Domenico da Piacenza.
Echt wild tekeer gaan was er niet bij: dat kwam met name door de kleding. De dames droegen lange slepen en de heren kousenbroeken met schoenen met zeer lange punten, waardoor je voetoppervlak wel twee keer zo groot werd. (zie ook ’t Capriooltje 1ste en 4de kwartaal 2019-2020)
2. De periode tussen 1500 en 1900
De dansen werden beschreven in de boeken van de dansmeesters.
Die bevatten passages over danstheorie, stijl en etiquette en tevens beschreven ze de verschillende danspassen en choreografieën, al dan niet met muzieknotatie en afbeeldingen erbij. Deze boeken hebben ertoe bijgedragen dat de dans vanuit Italië over heel Europa werd verspreid. (zie ook rubriek ‘dansen’ op onze website caprioolgent.be)
Dansen aan het hof – theaterdans – ballet
Rond 1500 zien we groepen acteurs ontstaan die toneelstukjes opvoeren, de Commedia dell’arte (beroepstheater), er werd al spelend veel geïmproviseerd, en in deze kluchten traden steeds weer dezelfde figuren op, waarvan sommigen gemaskerd waren. Deze acteurs waren rondtrekkende spelersgroepen, die overal op marktpleinen hun spel ten beste gaven. De types waren erg herkenbaar, zodat hun kluchten veel belangstelling kregen. Omdat ze zo populair waren, werden ze ook aan de hoven uitgenodigd. Het sterke van deze Commedia dell’arte was, dat alle handelingen (dansen, zingen, acteren, mime en voordracht) de bedoeling hadden om een verhaal te vertellen. En als zodanig hebben deze ‘acteursgroepen’ een duidelijke en directe invloed gehad op de ontwikkeling van de theaterdans.
In de Renaissance wordt de waarde van het lichaam terug herkend en komt de dans tot bloei in een sterk veranderde context door het contact met vreemde culturen en godsdiensten via de ontdekkingsreizen, de uitvinding van de boekdrukkunst en de aanwezigheid van een groot kunstmecenaat. Als Catharina de’ Medici koningin van Frankrijk wordt (1547), neemt ze haar hele hofhouding (koks, kunstenaars, musici,…) met zich mee. Zodoende werd behalve de kookkunst ook de Italiaanse versie van dans geïntroduceerd aan het Franse hof. Deze soort dans, al snel bekend onder de naam ballet, werd buitengewoon populair, omdat het een theaterspektakel was dat behalve uit dans, ook uit muziek en poëzie bestond.(zie ’t Capriooltje 3de kwartaal 2019-2020)
In 1581geeft ze de opdracht aan haar kamerheer, choreograaf Balthasar de Beaujoyeulx om een schitterend schouwspel op touw te zetten. ‘Le Ballet Comique de la Reine’ is het eerste spektakel dat dans, muziek en toneel tot samenspel brengt. Tot dan is ‘dans’ de overkoepelende term van alle vormen van beweging ongeacht het doel of de context, maar dat ‘komisch ballet van de koningin’ betekent de start van het hofballet. Aan het einde van de Renaissance wordt Frankrijk het leidinggevende land op dansgebied.
Van groot belang is de barokperiode, wanneer Lodewijk de XIV ‘de Zonnekoning’ zich gaat moeien met dans. Met de oprichting van een speciale academie voor de dans in 1661 in Parijs, de ‘Academie royale de danse’, kreeg het dansen de status van vak dat men kon leren. Dansmeesters als Beauchamps, Pécour en Feuillet hadden de taak de danskunst vast te leggen en te verfijnen. Ook zochten zij naar methoden om dansen te noteren.
Het ‘academische of klassieke ballet’ is geboren en zal zegevieren tot het begin van de 20ste eeuw.
Een hofbal was in de tijd van Lodewijk XV onderworpen aan strenge regels van het hof.
Er werden bepaalde gedragscodes opgelegd, zoals bijvoorbeeld de toewijzing van een vaste plaats, zowel om te zitten als om te dansen.
Zodra alle gasten een plaats hadden gekregen, stond het koningspaar op om het bal te openen. In volgorde van rang stelden de andere paren zich op, bogen naar elkaar en het bal kon starten…
Wie in die tijd de belangrijkste plek had op de dansvloer, had ook zo’n belangrijke positie in de maatschappij.
Men moest hoog op de sociale ladder staan om uitgenodigd te worden voor een bal.
De balletten die aan het hof werden uitgevoerd hadden tevens een politiek doel.
De danskunst raakt aan het einde van de barok in verval als nietszeggende frivole bezigheid. (Barbier & Westra, 1997) Toch zijn er ook choreografen die een menselijke betekenis aan het klassieke ballet willen geven nl. Jean-Georges Noverre (Garaudy, 1973; Barbier & Westra, 1997). Hij is gekend als de ‘Shakespeare van de dans’ en grondlegger van de moderne expressieve dans (Garaudy, 1973). Noverre ontwerpt het ballet d’action d.i. beweging die wordt ontworpen om karakter, expressie en emotie uit te drukken. Voor hem is dans niet alleen een fysische virtuositeit, maar een middel tot dramatische uitdrukking en communicatie.
De industriële omwenteling in de 19e eeuw zorgt voor een gouden tijd voor de balletkunst. De grote klassiek-romantische balletten in de romantiek (1820-1860) –één van de hoogtepunten in de dansgeschiedenis –brengen een afwisseling van karakterdans (reële wereld) en ballet-blanc (droomwereld) (Barbier & Westra, 1997).
In het midden van de 19e eeuw (1850) verzwakt de aandacht voor het ballet in Frankrijk en wijkt het uit naar Rusland. Het hoogtepunt van het Keizerlijk Ballet is de Marius Petipa periode. Hij is de schepper van de avondvullende sprookjesballetten zoals ‘Het Zwanenmeer, De Notenkraker en Doornroosje’ waarin hij de grote klassieke ‘pas de deux’ uitwerkt. Petipa geldt als de grondlegger van de Russische klassieke danstechniek. Dit is een mengeling van de Franse academische stijl met de expressieve en virtuoze Italiaanse stijl. Het ballet getuigt nog steeds van grote technische perfectie zonder enige uitdrukking of boodschap en wordt enkel gesmaakt door de aristocratie.
Het begin van het ballroomdansen?
Door de eeuwen heen heeft men altijd gedanst, iedere cultuur had wel zijn eigen dans. De eerste ‘roots’ van het ballroomdansen zijn al aan het eind van de 16e eeuw te vinden. In Frankrijk ontstond vanuit de hofdans het ballet. In de 17e en 18e eeuw kwam er door het hof van koning Lodewijk veel stimulans voor het uiten van (dans)kunst. Er kwamen grote jurken en corsetten voor de dames. De heren droegen de voorlopers van onze “nette pakken” en liepen op schoenen met hoge hakken. De dansen werden hierdoor statig en nogal stijfjes uitgevoerd omdat men zich niet goed kon bewegen. Het moderne ballroomdansen raakte pas rond begin 1900 in opmars.
Interesse in nog vele andere dansstijlen?
zie o.a. https://dansmagazine.nl/dansstijlen
https://sites.google.com/site/dancingqueensbelgium/home/soorten-dans-stijlen
https://dansfans.cultu.be/40-dansen-a-z-besproken
Bronnen :
https://www.hobby4fun.eu/divdans.html
http://www.dansendansen.be/ckfinder/userfiles/files/Dansgeschiedenis.pdf
http://de-middeleeuwen.nl/vrijetijd.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ballet
https://dansmagazine.nl/dansstijlen/ballroom
Capriool feest!
We vieren op zaterdag 23 oktober 2021 ons 30-jarig bestaan!
A.h.v. een fotoreportage willen we per 10 jaar een overzicht geven van de belangrijkste activiteiten…In dit ’t Capriooltje deel C1 van 2012 tot 2016. De laatste 10 jaar splitsen we op in 2 x 5 jaar vanwege meer fotografie.
2012 De Pinte Scheldeveldekasteel – Begijnhofpark Kortrijk – Wijnegem
2013 Gentse stadhuis Evocatie i.v.m. Filips de Schone
Middeleeuwse week 30-08/08-09
Wijze Vrouwen : vrij vrank vrouw i.s.m. met FVV, Open Huis Krekelberg en Mr. Van Wassenhove
optreden met Canamella
in de H.Hartkerk
literair aperitief en barbecue in Open Huis Krekelberg
tentoonstelling Wijze Vrouwen en concert Pandora² in de Begijnhofkerk te Sint-Amandsberg
workshop historische dans
Middeleeuwse markt met optreden in het Begijnhof
2014 Het Pand – Danseryen in Kortrijk
2015 Gent Begijnhofkerk – De Bijloke
2016 TV opname Iedereen beroemd VRT
Workshops Lede en Filot Hamoir
Voorstelling in het Coudenbergpaleis te Brussel en optredens in het Gentse
In oktober 2016 hebben we ons 25-jarig bestaan in de Cultuurkapel Sint-Vincent gevierd met receptie, maaltijd, poëzie, zang en dans…
Waarom vieren we Pasen?
Geschiedenis
Pasen is een kleurrijk feest, dat overal ter wereld wordt gevierd. Een vrolijke speurtocht naar paaseieren die verstopt worden door een schattige paashaas. Dit zijn twee voorbeelden van bekende paastradities. Maar het is niet altijd voor iedereen meteen duidelijk wat eieren en hazen te maken hebben met het klassieke paasverhaal.
Wat is Pasen eigenlijk? Het ontstaan van het paasfeest en de oorsprong hiervan zijn gevarieerd, maar alle lentefeesten over de hele wereld hebben één ding gemeen: Pasen betekent het einde van de winter en het begin van de lente. Met dit feest vieren we het leven, de vruchtbaarheid en het begin van een nieuw jaar. Hieronder leggen we de verschillende paasverhalen uit en de oorsprong daarvan:
- Zelfs prehistorische volken vierden jaarlijks het begin van de lente. De lente werd gevierd met dansen, zingen en er werd geofferd aan de goden om ze te vragen om een rijke oogst.
- Een andere oorsprong van Pasen is het Joodse Pesachfeest, waar ook de naam ‘Pasen’ vandaan komt. Bij dit feest vieren de Joden het vertrek uit het land Egypte en daarmee het einde van de slavernij, zoals beschreven staat in het Oude Testament.
- Het christendom biedt de belangrijkste oorsprong voor de paasgebruiken van de westerse culturen. De kruisiging en verrijzenis van Jezus Christus wordt tijdens de paasweek (Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag, Pasen)gevierd. De feestdagen en gebruiken komen uit de tradities van de Bijbel voort en zijn daarom nog steeds bepalend voor de manier waarop we Pasen vieren.
Waar komen onze paastradities vandaan?
Bij Pasen denken we al snel aan geverfde paaseieren en de paashaas, die de eieren en kleine cadeautjes verstopt. Kinderen zoeken op paaszondag naar bont geverfde eieren en verzamelen die in hun paasmandje. Maar waar komen deze gebruiken vandaan en welke betekenis hebben ze voor Pasen. We hebben een paar gebruiken op een rijtje gezet en de belangrijkste vragen over het ontstaan en de betekenis van Pasen beantwoord.
De paashaas
De paashaas is een relatief moderne traditie. Hij werd voor het eerst genoemd in Duitsland aan het einde van de 17e eeuw door de medische professor Georg Franck. De paashaas werd pas populair in de 19e eeuw met de opkomst van de chocolade-industrie, die de haas als symbool voor Pasen gebruikte en begon met het produceren van chocoladepaashazen. De haas werd altijd al gezien als symbool voor vruchtbaarheid en past bij de betekenis van Pasen als feest van het (nieuwe) leven.
Vandaag de dag is de paashaas een populair fabeltje, dat leeft in de gedachten van kinderen en de paasgebruiken tot een mooie traditie samenvoegt.
Het gekleurde paasei
Grappige geverfde en versierde eieren horen in België bij Pasen. In veel religies is het ei een teken van het nieuwe leven en de opstanding. Daarom past het perfect bij de betekenis van Pasen.
Historisch gezien wordt er in de 40-dagen vastentijd tussen Aswoensdag en Pasen geen vlees en eieren gegeten. Om ervoor te zorgen dat de eieren die in die tijd gelegd worden, langer houdbaar blijven worden ze hard gekookt. De paaseieren, die in de week vóór Pasen worden gelegd, worden gezien als bijzonder heilig en geluksbrengers. Om te weten hoe oud de gekookte eieren zijn worden ze in verschillende kleuren geschilderd.
In Kruishoutem (nu Kruisem) worden in het paasweekend de “Gulden eifeesten” gehouden, waarop een eikoningin en een eierboer verkozen worden. Daarnaast komen er 800 eitjes met parachutes uit een neerdalende klok.
De eierdans
Eierdans was vroeger een volksvermaak, volgens sommige bronnen op paaszondag of carnavalsperiode. Het is een oude vruchtbaarheidsdans (schenken van nieuw leven), waarbij tussen op de grond liggende eieren gedanst moet worden zonder die te breken. Op de foto een eidanser op een schilderij van Pieter Aertsen uit 1552. Ook Capriool vertoonde reeds verschillende keren de eierdans…op een ludieke wijze.
Het paaslam
Deze traditie komt van het Joodse Pesachfeest, waarbij elk jaar een schaap geslacht wordt. Schapen worden sinds de oudheid geofferd aan de goden. De witte wol van het lam staat voor de zuiverheid van het dier. En het lam is een symbool van het leven, omdat een lam vlees, melk en wol voor kleding geeft.
Om deze traditie voort te zetten, wordt er tegenwoordig een cake gemaakt in de vorm van een paaslam. Die wordt vaak kunstig versierd en als ontbijt op paaszondag gegeten.
Het paasvuur
Op stille zaterdag worden in de avond op verschillende plekken paasvuren aangestoken, waar elk jaar veel mensen naar komen kijken. Vooral in het oosten en noorden van Nederland is dit erg populair. De oorsprong van dit paasgebruik komt uit het heidense geloof. Het lentevuur luidt het nieuwe seizoen in en zou de zon aantrekken voor een rijke oogst in de zomer. Nu zijn de vuren het symbool van licht en hoop en bedoeld om de winter te verdrijven.
De paaswandeling
Een paaswandeling op paasmaandag is een actief onderdeel van de paasgebruiken van veel gezinnen. Het hele gezin komt bij elkaar om samen de natuur in de lente te ontdekken en te genieten van de frisse lucht. Het gebruik ontwikkelde zich als een herdenking aan de Emmaüsgangers en werd later een algemeen gebruik.
Naast al deze algemene gebruiken en tradities hebben veel mensen nog andere leuke en unieke tradities. Veel gezinnen gaan met Pasen samen knutselen en versieren het huis met zelfgemaakte kunstwerken.
Graag zelf een origami paashaas plooien? Deze website kan u een handje helpen https://www.moodkids.nl/diy/2015/03/24/origami-haas-vouwen
Knutsel je liever een bewegende paashaas? Zie dan
https://www.moodkids.nl/diy/2012/03/21/paashaas-knutselen
Andere bronnen :
https://www.c-and-a.com/be/nl/shop/geschiedenis-pasen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Pesach
Activiteiten
Voorlopige kalender 2021 met eventuele aanpassing wegens Coronamaatregelen…
- Zaterdag 5 juni: Cultuurplatform Wondelgem
- Zaterdag 12 juni : Project Annick Baillieul met de dans-“Ruh” en Capriool “Oost West Danst Best” in Coyendanspark. We wachten nog op de definitieve goedkeuring van de Stad Gent voor dit project.
- Woensdag 21 juli: Gentse Feesten in het Stadhuis en twee initiatielessen tijdens de Gentse feestweek
- Oktober: Viering Samana Sint-Laureins
- Zaterdag 23 oktober: 30 jaar Capriool
Voor verdere info kan u ons steeds contacteren.
Het volgend ’t Capriooltje op 1 juli 2021.